W związku z niedoborem wody poszukuje się nowych programów i sposobów działań na rzecz jej oszczędzania. Jednym z nich jest wykorzystanie wody opadowej, zwanej potocznie deszczówką, charakteryzującą się dużą zawartością gazów (tlenu, azotu, dwutlenku węgla itp.), pyłków roślinnych, a nawet mikroorganizmów. Woda ta jest miękka i świetnie nadaje się do podlewania roślin. Dlatego można ją wykorzystać w tzw. ogrodach deszczowych, które są w stanie zatrzymać większą ilość wody z powierzchni większej niż powierzchnia samego ogrodu.
Ogród deszczowy to cała kompozycja różnorodnych roślin sadzonych w gruncie lub w pojemniku. Charakteryzują się one odpowiednim ułożeniem warstw i doborem roślinności.
Dlaczego dobór roślin do ogrodu deszczowego jest bardzo ważny?
W ogrodzie deszczowym powinny dominować rośliny hydrofitowe (ponad 50% w całej kompozycji ogrodu). Ich kłącza i korzenie magazynują wodę, a nawet oczyszczają 90% zanieczyszczeń w niej zawartych, dlatego tworzą tzw. system małej retencji w mieście. Co więcej, rośliny te są odporne na nadmiar i niedobór wody. Preferowane są rośliny z gatunków rodzimych (najlepiej dostosowane do miejscowych warunków klimatyczno-glebowych) i rośliny wieloletnie. Warto wiedzieć, że uzupełnieniem mogą być inne gatunki, w celu zapewnienia bioróżnorodności w krajobrazie, oraz w celu uniknięcia chorób i szkodników. Rośliny najlepiej rozmieszczać nieregularnie, losowo, w taki sposób, aby cała kompozycja odzwierciedlała środowisko roślin w naturalnych zbiorowiskach. W ogrodach o mniejszej powierzchni doskonale zdają egzamin byliny, natomiast w tych o większej powierzchni również krzewy i drzewa. Przykładowymi roślinami w ogrodach deszczowych są dobrze nam znane np. irys, niezapominajka, trzcina, pałka, skrzydłokwiat, niektóre gatunki krzewów lub drzew jak np. olsza czarna, czy wierzba.
Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje ogrodów deszczowych. Pierwszym z nich jest ogród deszczowy suchy, który jest utworzony w gruncie przepuszczalnym, dzięki czemu woda swobodnie wsiąka w grunt, a nie gromadzi się na powierzchni. W przypadku tego ogrodu ważna jest lokalizacja, bowiem może znajdować się minimum 5 m od budynku, aby zapobiec zawilgoceniu jego fundamentów. Drugim rodzajem jest ogród deszczowy mokry, utworzony w gruncie nieprzepuszczalnym lub o słabej przepuszczalności, przez co utrudnione jest wsiąkanie wody w grunt. Nadmiar wody odprowadza się za pomocą drenażu. Lokalizuje się go bezpośrednio przy źródle odprowadzającym wodę. Jeżeli ten ogród znajduje się przy budynku to wyściełany jest folią, w celu zapewnienia izolacji przeciwwilgociowej. Ostatnim przykładem jest ogród deszczowy umieszczony w pojemniku lub w drewnianej skrzyni. Zaliczany jest do ogrodów mokrych. Zaletą posiadania tego ogrodu jest możliwość ustawienia go na balkonie.
Do wykonania ogrodu deszczowego wystarczy rura drenarska, przelewowa, spustowa, keramzyt lub kruszywo dolomitowe, piasek gruboziarnisty z dodatkiem kruszywa wapiennego lub dolomitowego, żwir ozdobny i większe kamienie, rośliny, a także pojemnik (w przypadku ogrodu deszczowego w pojemniku)
i folia PVC.
Ogrody deszczowe nie wymagają szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych, zwłaszcza jeśli użyjemy roślin rodzimych, odpornych na lokalne warunki atmosferyczne. Nie wymagają podlewania (z wyjątkiem długich okresów suszy) ani nawożenia. Warto jednak pamiętać o pielęgnacji roślinności poprzez usuwanie roślin obumarłych, ewentualnych zanieczyszczeń, osadów i chwastów, a także sprawdzanie, czy warstwa kamieni jest zwarta oraz czy wzrost części roślin, nie hamuje rozwoju pozostałych. Istotne jest dodatkowe podlewanie nowych nasadzeń w początkowej fazie wzrostu lub podczas okresów suchych, a także przycinanie roślin ze względów walorów estetycznych.
Aby ogród deszczowy w pełni spełniał swoją rolę i efektywnie zmniejszał obciążenie środowiska naturalnego zanieczyszczeniami, należy uwzględnić również prace eksploatacyjne. Zaleca się kontrolę stanu technicznego elementów np. rur i drenów, a także czyszczenie studzienek kontrolnych i płukanie przewodów drenarskich. W przypadku ogrodu w pojemniku należy pamiętać o konserwacji drewnianej skrzyni.
A na koniec – dlaczego ogrody deszczowe są tak niezwykle ważne? Jak już wspomniano magazynują wodę i oczyszczają ją z zanieczyszczeń. Dzięki temu poprawiają stosunki wodne na danym terenie, zmniejszając zagrożenie suszą i zagrożenie powodziowe. Wpływają również pozytywnie na zdrowie i samopoczucie mieszkańców oraz przyczyniają się do wzrostu bioróżnorodności, poprzez poprawę ekosystemu dla zwierząt. Ogrody deszczowe podnoszą wartość estetyczną ogrodu i zmniejszają opłaty za usługi wodne np. podlewanie roślin.
Celem wsparcia inicjatywy budowy ogrodów deszczowych przez mieszkańców Krakowa, jednostka Klimat-Energia Gospodarka wodna stworzyła „Vademecum dla mieszkańców – Ogród deszczowy- Mikroretencja wokół nas”.
