Data publikacji: 1 października 2021
Droga do neutralności klimatycznej

Redukcja emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 30 proc. do 2030 roku oraz co najmniej 80 proc. do roku 2040 względem 2018 roku to etapy na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej Krakowa do 2050 roku wyznaczone przez Krakowski Panel Klimatyczny (KPK).  Panel będący formą demokracji deliberacyjnej oddający decydujący głos w sprawach klimatycznych mieszkańcom Krakowa odbywał się w dniach 10.4-12.06.2021 r. Prezydent Krakowa zadeklarował, że rekomendacje mieszkańców, które uzyskają ponad 80 proc. głosów zostaną wdrożone. Krakowianie wraz z władzami miasta w sposób odpowiedzialny nakreślili więc kierunek działań proklimatycznych na najbliższe lata a nawet dziesięciolecia.

Działania w obszarze przeciwdziałania czy łagodzenia zmian klimatu są podejmowane w Krakowie od wielu lat. W lipcu 2015 roku Gmina Miejska Kraków wraz z Ministerstwem Środowiska i 43 innymi gminami rozpoczęła udział w projekcie „Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców”. Efektem projektu było m. in. powstanie Planu Adaptacji Miasta Krakowa do Zmian Klimatu do Roku 2030. W dokumencie zidentyfikowane zagrożenia wynikające z obserwowanych zjawisk klimatycznych i ich konsekwencje, przeprowadzono sektorową analizę wrażliwości, przedstawiono scenariusze klimatyczne, ryzyka z nimi związane i co najważniejsze określono priorytety oraz  kierunki działań adaptacyjnych i mitygacyjnych koniecznych do podjęcia do roku 2030.  Koszt zaplanowanych działań oszacowano na 8,2 mld zł [1].  

Misją Krakowa zaprezentowaną w „Strategii Rozwoju Krakowa – Tu chcę żyć. Kraków 2030”  jest tworzenie inteligentnej metropolii, zapewniającej wysoką jakość życia, budowanie kreatywnej gospodarki, kształtowanie środowiska przestrzennego, poszanowanie środowiska przyrodniczego oraz rozwój potencjału kulturowego, poprzez współpracę podmiotów różnych sektorów oraz partnerskie współdziałanie mieszkańców. Wszystkie te wyzwania są spójne z polityką klimatyczną i środowiskową miasta – polityką, która oparta jest na doktrynie zrównoważonego rozwoju, optymalizacji zużycia energii, adaptacji do zmian klimatu, zmniejszeniu emisyjności miasta, lepszemu gospodarowaniu własnymi zasobami i wdrażaniu nowych technologii we wszystkich sektorach.

Podjęcie przez Kraków ambitnego wyzwania jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej w perspektywie 30 lat będzie wymagało od wszystkich podmiotów uczestniczących w działaniach na rzecz klimatu ogromnego zaangażowania. Zadania zostały rozpisane na wszystkie jednostki miejskie. Dodatkowo władze Gminy Miejskiej Kraków mając świadomość ogromu czekających ich wyzwań decyzją Rady Miasta Krakowa z dnia 17 lipca 2019 r. powołały do życia jednostkę budżetową Klimat-Energia-Gospodarka Wodna (KEGW), która rozpoczęła swoją działalność w dniu 1 stycznia 2020 r. Jest to pierwsza w Polsce wyspecjalizowana jednostka samorządowa, przed którą postawiono cele związane z szeroko pojętą adaptacją miasta do zmian klimatu. Zadania statutowe jednostki koncentrują się na obszarach działalności miasta mających bezpośredni lub pośredni wpływ na ograniczanie emisyjności miasta oraz służą przeciwdziałaniu skutkom zmian klimatycznych poprzez: prawne, techniczne, technologiczne, organizacyjne i społeczne środki oddziaływania. U podstaw wszystkich tych działań leży zapewnienie mieszkańcom Krakowa wysokiego standardu życia oraz zachowania wszystkich zasobów miasta w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń.

Klimat Krakowa i jego zmiany

Klimat Krakowa jest jednym z najcieplejszych w Polsce, szczególnie oceniając temperatury maksymalne. Pod względem średnich temperatur miesięcznych przegrywa jednak w okresie zimowym z zachodnią Polską, co wynika z niższych niż w zachodniej Polsce temperatur minimalnych. Stolica małopolski znajduje się w strefie umiarkowanej, klimatu umiarkowanego, ciepłego, przejściowego, oddzielającego klimat morski od kontynentalnego. Charakteryzuje się częstymi zmianami pogody, gdyż nad Polską ścierają się suche masy powietrza znad kontynentu euroazjatyckiego i wilgotne znad Atlantyku. Rekord ciepła padł 30 czerwca 1833 roku i wyniósł 38,4 °C, z kolei rekord zimna to −38,1 °C zanotowany 10 lutego 1929 w Mydlnikach [2]. Na przestrzeni XX w. średnia roczna temperatura w Krakowie wzrosła o 1,5 oC [3].  Położenie Krakowa oraz cyrkulacja atmosfery sprawiają, że występują tutaj korzystne warunki opadowe. Przejawia się to wyższymi sumami opadów w mieście. W Krakowie występują obfite opady kilkudniowe, charakterystyczne dla Karpat i ich przedpola, związane ze spiętrzaniem się wilgotnych mas powietrza napływających z sektora północnego, które są najczęściej przyczyną powodzi w dorzeczu górnej Wisły. Południowa i zachodnia część miasta otrzymuje znacznie więcej opadów niż część północna i wschodnia, pozostająca w cieniu opadowym [1]. W latach 1985-2010 na obszarze miasta i jego okolic odnotowano 26 przypadków wystąpienia opadów nawalnych, z których 9 spowodowało wystąpienia powodzi miejskiej na terenie Krakowa [1]. Następstwem ulew, które wystąpiły np. wiosną 2010 roku na obszarze Krakowa były straty w infrastrukturze miejskiej oszacowane na kwotę blisko 170 mln zł [4]. Zjawiska lokalnych podtopień obserwowane są w różnych miejscach Krakowa każdego roku. Ich przyczyną są poza występowaniem intensywnych opadów deszczu również czynniki wynikające z wysokiego stopnia zagospodarowania i uszczelnienia powierzchni oraz niewydolnego systemu kanalizacyjnego, opierającego się głównie na sieci ogólnospławnej [1]. Ostatnimi przykładami wystąpienia podtopień na terenie Krakowa były deszcze nawalne zanotowane w Krakowie w dniu 22 czerwca oraz 6 sierpnia 2021 roku. W pierwszym przypadku jego wartość osiągnęła 54 mm w ciągu godziny, co jest równoważne z ilością wody  jaka spadła na Kraków w poprzednich dwóch miesiącach [2], w drugim przypadku suma opadów wahała się w granicach od 40 do 80 mm wody na metr kwadratowy ziemi w zależności od dzielnicy Krakowa. W tym dniu bezpośrednie pomiary wielkości opadu wykonane na stacji IMGW Kraków – Balice wskazały 40 mm, natomiast wykonane na stacji IMGW Kraków – Wola Justowska zanotowały 83 mm. W czasie tej ulewy, najwyższą dobową sumę opadów w Krakowie wynoszącą 103 mm, zanotowano na stacji zlokalizowanej w Ogrodzie Botanicznym. Jest to najwyższy opad w Krakowie w ciągu jednego dnia od 126 lat! Poprzedni rekord dla tej stacji wynosił 99 mm i był notowany 9 września 1963 roku. Należy jednak podkreślić, że wówczas był to opad pochodzenia burzowego, a nowy rekord powstał w czasie opadów wielkoskalowych [5].

Zgodnie z planem zarządzania ryzykiem powodziowym dla regionu wodnego Górnej Wisły Kraków zakwalifikowany został do gmin o największym stopniu ryzyka powodziowego od strony rzek, w którym awaria wałów przeciwpowodziowych grozi zalaniem ¼ obszaru miasta, w tym szeregu obiektów cennych kulturowo, a także niebezpiecznych dla środowiska, mogących wywołać skażenia, epidemie czy katastrofy budowlane [1].

Kraków boryka się również z okresami charakteryzującymi się niskim poziomem wody w rzekach. Na wybranych rzekach w rejonie Krakowa w latach 1981-2015 wystąpiły liczne okresy niżówkowe (susze hydrologiczne) i niedobory wody: najwięcej na Wiśle (111-121 dni) i Skawince (132 dni), wyraźnie mniej na Rudawie (84 dni) i Prądniku w Ojcowie (44 dni), gdzie ponadto zdecydowanie przeważały niżówki powyżej 30 dni. Najdłuższa niżówka wystąpiła w latach 1989-1992 na Prądniku, trwając aż 797 dni [1]. W ostatnich latach obserwowane jest w Krakowie zjawisko pogłębiania się suszy glebowej. 

Kraków na rzecz klimatu

Zmiany klimatu zarówno w skali globalnej jak też lokalnej następują z coraz większą intensywnością. Uciążliwe zjawiska pogodowe, takie jak: deszcze nawalne, długotrwałe upały i susze, okresy bezwietrzne, tropikalne noce o temperaturze powyżej 20 oC występujące głównie w miastach, burze śnieżne w okresie wiosennym, trąby powietrzne i huragany latem – przybierają w ostatnich latach na częstości i sile. Skutki tych zjawisk mają negatywny wpływ na komfort życia ludzi, ich stan zdrowia a nawet w ekstremalnych przypadkach stanowią zagrożenie życia. Zniszczenia w infrastrukturze przekładają się na straty w różnych sektorach gospodarki. Badania naukowe wskazują, że bez aktywnego przeciwdziałania przyczynom tych zjawisk zmiany klimatu będą się pogłębiać.

Władze Krakowa już od wielu lat podejmują działania proklimatyczne poprzez m. in. działania: informacyjno-edukacyjne (propagowanie wiedzy o klimacie i jego zmianach), organizacyjne (zmiany w funkcjonowaniu miasta dotyczące obszaru zarządzania instytucjami, przestrzenią, wpływające na proekologiczne zachowania mieszkańców oraz włączające ich do współdecydowania ws. prowadzonej polityki klimatycznej) oraz techniczne (realizacja w mieście inwestycji infrastrukturalnych o charakterze adaptacyjnym).

Kraków nie jest sam na drodze do osiągnięcia neutralności klimatycznej. Współpracuje w tym obszarze z wieloma partnerami zagranicznymi. Poprzez realizację wspólnych projektów następuje wymiana wiedzy i doświadczeń, replikacja dobrych praktyk i sprawdzonych rozwiązań prawnych, organizacyjnych i technicznych. Przykładem takiej współpracy mogą być między innymi projekty: 

  1. Deep Demonstration of Healthy Clean Cities – projekt realizowany wspólnie  z Climate-KIC, którego celem jest stworzenie nowej strategii transformacji, ukierunkowanej na uzyskanie neutralności klimatycznej (miasto zeroemisyjne), czyli ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do minimum. W ramach projektu zrealizowane zostanie m. in. zadanie pn.:  Kwartał Klimatyczny, który  powstał w oparciu o ideę miasta piętnastominutowego – koncepcję urbanistyczną, której istotą jest zaspakajanie najistotniejszych, życiowych potrzeb mieszkańców w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Zmiany w znaczący sposób poprawią jakość życia mieszkańców i ograniczą konieczność podróży. W dłuższej perspektywie zredukują poziom emisji dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń, co przełoży się na poprawę jakości powietrza i kondycję zdrowotną mieszkańców. Kwartał Klimatyczny zrealizowany zostanie w Krakowie na obszarze Kazimierza oraz zachodniej części Grzegórzek. Jednym z głównych elementów Kwartału Klimatycznego będzie Zielony Plac Grzegórzecki. Ponadto w ramach projektu podejmowane będą działania w obszarze związanym z budownictwem i energią. Polegać będą one m. in. na wspieraniu inicjatyw służących projektowaniu i tworzeniu infrastruktury oraz rozwiązań systemowych w obszarze modernizacji budynków i szerszego wykorzystania energii odnawialnej [6].
  • ATELIER (AmsTErdam and BiLbao cItizen drivEn smaRt cities) – inicjatywa mająca na celu stworzenie wizji Krakowa jako miasta neutralnego klimatycznie, z Centrum Innowacji Atelier. Centrum to planowane jest jako ośrodek współpracy mieszkańców, grup nieformalnych, wspólnot energetycznych czy aktywistów miejskich z ekspertami. Projekt będzie  wspierał rozwój w Krakowie Dystryktów Dodatnich Energetycznie, czyli obszarów składających się z kilku budynków o różnym przeznaczeniu, w których zachowany jest dodatni bilans energetyczny (w ciągu roku w budynku więcej energii jest wytwarzanej niż zużywanej) [6];
  • PACT (People-Driven: Adapting Cities for Tomorrow) – projekt realizowany wspólnie z belgijskim miastem Leuven i hiszpańskim Madrytem. Celem projektu jest podejmowanie działań upowszechniających rozwiązania przyjazne środowisku w zakresie błękitno-zielonej infrastruktury oraz realizację co najmniej pięciu zadań inwestycyjnych związanych z tą infrastrukturą.

Kraków aktywnie uczestniczy również w wielu ogólnopolskich i regionalnych projektach nakierowanych np. na poprawę jakości powietrza, rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE) czy wdrażanie idei budowy gospodarki o obiegu zamkniętym. Przykładem mogą posłużyć takie programy jak: program „Czyste powietrze” służący poprawie jakości powietrza oraz zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych, program „Mój prąd” wspierający budowę instalacji fotowoltaicznych na jednorodzinnych budynkach mieszkalnych, czy program Circular Cities Polska, którego celem jest stworzenie indywidualnej strategii wprowadzania gospodarki o obiegu zamkniętym na terenie trzech miast partnerskich: Krakowa, Gdańska i Lublina [6].

Transformacja klimatyczna Krakowa oraz osiągnięcie zakładanych do roku 2050 celów klimatycznych nie będzie możliwe bez wprowadzenia zmian systemowych w mieście. Miasto od działania w mniejszej skali zamierza przejść do działania obszarowego, rozumianego jako rozwiązywanie problemów środowiskowych i klimatycznych na poziomie co najmniej: dzielnic, osiedli, kwartałów zabudowy. Nie zamierza jednak porzucać działań pilotażowych/demonstracyjnych, z których zamierza czerpać wiedzę i doświadczenie. Poprzez szybkie uczenie się, oraz budowanie łańcucha dostaw i wartości chce osiągać efekt skali. W procesie dochodzenia do założonych celów wdrażane będą jednocześnie rozwiązania budujące odporność miasta na zmiany klimatyczne w różnych sektorach (mobilność, budynki, energia, itp.), tak aby osiągnąć efekt synergii oraz wychwycić dodatkowe korzyści wypływające z wzajemnych powiązań i sprzężeń zwrotnych pomiędzy sektorami. Warunkiem koniecznym do osiągnięcia sukcesu w tym obszarze jest włączenie do procesu projektowania i urzeczywistniania transformacji klimatycznej w mieście mieszkańców Krakowa, którzy budując swoją świadomość klimatyczną przez podejmowane działania i zaangażowanie się w projekty miejskie będą wzmacniać oddolne oddziaływanie na władze miasta i stymulować ciągły popyt na nowe inicjatywy w obszarze walki ze zmianami klimatu. Realizacja krótko i długoterminowych planów adaptacyjnych i mitygacyjnych Krakowa będzie w znacznym stopniu warunkowana dostępnością wymaganych środków finansowych. Transformacja energetyczna i klimatyczna miasta, nawet rozłożona na kilkadziesiąt lat, będzie bardzo kosztochłonna. Dlatego władze miasta w sposób permanentny poszukują źródeł zewnętrznego finansowania planowanych zadań m. in. z funduszy Unii Europejskiej czy możliwości jakie oferuje partnerstwo publiczno-prywatne. Rozważane są również mniej lub bardziej innowacyjne modele finansowania przedsięwzięć proklimatycznych np. w zakresie termomodernizacji budynków, które pozwalają na osiągnięcie założonych efektów na masową skalę w krótszym okresie czasu (formuła ESCO, idea usługi „zielonych sąsiedztw”).   

Przykłady projektów realizowanych przez KEGW

Niemożliwym jest – nawet hasłowo – wymienić olbrzymią liczbę projektów realizowanych przez wszystkie wydziały, jednostki i spółki miejskie, które mają wpływ na ograniczenie emisyjności i energochłonności miasta oraz zwiększenie jego odporności na zmiany klimatyczne. Dlatego poniżej wymieniono jedynie te działania, które podjęła i planuje zrealizować w najbliższym czasie jednostka budżetowa KEGW.

Statutowe działania KEGW koncentrują się w dwóch głównych obszarach tematycznych: „wodnym” – odpowiedzialnym za gospodarowanie wodami opadowymi oraz realizację polityki przeciwpowodziowej w Gminie Miejskiej Kraków oraz „energetyczno-klimatycznym” – odpowiedzialnym za szeroko rozumianą adaptację miasta do zmian klimatu (zarządzanie energią w mieście, wspieranie działań w zakresie termomodernizacji gminnych budynków użyteczności publicznej, zmniejszanie emisyjności Krakowa).

Pion „wodny” odpowiedzialny jest za utrzymanie w dyspozycyjności: 23 przepompowni, 400 km kanalizacji deszczowej, 230 km rowów, 27 tys. wpustów, 47 miejskich szaletów, 20 fontann, brodzika, 13 pitników, mobilnego systemu podwyższania wałów przeciwpowodziowych (855 m), magazynu przeciwpowodziowego, separatorów substancji ropopochodnych przy miejskich potokach.

Sztandarowym działaniem pionu „wodnego” jest przygotowanie Mapy Inwentaryzacyjnej Kanalizacji Deszczowej. Będzie to pierwszy tego typu dokument opracowany dla Krakowa, w swej warstwie merytorycznej oparty m. in. na dokumentacjach projektowych, inwentaryzacji rowów , sieci kanalizacyjnej, przepompowni i wylotów. Szeroko rozumiany proces inwentaryzacji infrastruktury odwodnieniowej stanowi preludium do procesu modelowania hydrodynamicznego przepływów w systemach odwodnieniowych Krakowa. Modelowanie realizowane będzie dla całego miasta w układzie zlewniowy. Do końca 2022 wykonana zostanie w całości inwentaryzacja kanałów zamkniętych wraz z komputerowym modelowaniem wielkości przepływów. Zinwentaryzowano już ok. 158 km kanalizacji deszczowej. Przy okazji inwentaryzacji geodezyjnej rowów odwodnieniowych podejmowane są działania mające na celu regulację spraw własnościowych terenów na których zlokalizowana jest infrastruktura odwodnieniowa. Przykładem miejsca, które dzięki modelowaniu zostanie zabezpieczone przed podtopieniami jest m. in. osiedle Kabel w Krakowie.

Ważnym działaniem zmierzającym do zmniejszenia ryzyka podtopień na terenie Krakowa jest przygotowywanie wariantowych koncepcji odwodnienia dla czterech obszarów Krakowa. W 2020 roku podpisano umowy na wariantowe koncepcje odwodnienia dla tych obszarów, gdzie nie ma kanalizacji albo jest niewystarczająca. Wyniki analiz koncepcyjnych pozwolą w przyszłości na precyzyjne zdefiniowanie zadań związanych z zagospodarowaniem wód opadowych oraz na odbudowę naturalnej retencji na danym obszarze (przykłady: Pychowice-Skawina, wschodnia część Nowej Huty, osiedla Rybitwy i Przewóz, tereny przy ul. Bugaj i ul. Wrobela).

Poprawa systemu ochrony przed powodzią jest jednym z priorytetów miasta. KEGW stanowi ważne ogniwo w tym systemie. Odpowiedzialny jest za utrzymanie magazynu przeciwpowodziowego oraz m. in. za realizację programu budowy przepompowni na wysokie stany Wisły. Aktualnie wyznaczono lokalizację dla 7 tego typu inwestycji.

Ważnym aspektem działalności KEGW w obszarze walki z suszą jest odbudowa systemu retencji. W ramach programu „Łap deszczówkę” rekomendowanego przez Budżet Obywatelski miasta Krakowa planowana jest realizacja podziemnych zbiorników na deszczówkę na terenie 6 szkół zlokalizowanych w dzielnicy Prądnik Czerwony, czy budowa ogrodów deszczowych.

Zarządzanie wodami opadowymi to również działania w obszarze regulacyjnym. KEGW jest odpowiedzialny za uzgodnienia warunków technicznych i dokumentacji technicznej dla projektowania i wykonania odwodnienia, w ramach przeciwdziałania suszy i podtopieniom. W tym celu przygotował Wytyczne dla kanalizacji opadowej, które mają pomóc przy projektowaniu systemów odwadniających na terenie miasta Krakowa. Zebrane w dokumencie informacje przeznaczone są jako pomoc dla inwestorów, projektantów i wykonawców przy realizacji miejskiej sieci kanalizacji deszczowej i urządzeń wodnych (zbiorniki, budowle piętrzące, rowy, przepusty, wyloty).

Drugim znaczącym wyzwaniem dla Krakowa jest ograniczenie jego emisyjności. Cel ten jest realizowany przede wszystkim w dwóch najbardziej odpowiedzialnych za emisje gazów cieplarnianych do powietrza obszarach aktywności miasta tj. w obszarze „mobilności” oraz „budynków i energii”. W obszarze „mobilności” miasto rozwija flotę autobusów elektrycznych funkcjonujących w ramach miejskiego transportu publicznego. Plany Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego S.A. w Krakowie zakładają posiadanie na koniec 2021 r. sumarycznej liczby autobusów na poziomie 617 szt., z czego autobusów elektrycznych będzie 78 szt., natomiast spełniających najwyższą normę emisji spalin (EURO 6) – 368 szt. Magistrat rozbudowuje również flotę samochodów elektrycznych dążąc do osiągnięcia poziomu 10 % floty wszystkich samochodów służbowych będących na stanie instytucji miejskich. Niestety największym źródłem emisji gazów cieplarnianych z transportu drogowego są pojazdy prywatne, które są poza możliwościami regulacyjnymi władz miasta.

Zgodnie z wynikami badań Światowej Agencji Energii opublikowanymi w 2020 r. budownictwo jest odpowiedzialne za zużycie 35 % światowej energii (w tym 8 % zużycia jest generowane przez budownictwo obiektów użyteczności publicznej, 22 % przez budownictwo mieszkaniowe, 5 % przez budownictwo przemysłowe) oraz 38 % emisji CO2 do atmosfery. W przypadku Unii Europejskiej budownictwo jest odpowiedzialne za  40 % zużycia energii wyprodukowanej w Unii i 35 % emisji CO2 do atmosfery. Według danych Komisji Europejskiej około 75 % zużywanej energii w budynkach jest wykorzystana w sposób nieefektywny. Oznacza to, że ograniczenie zużycia energii w budynkach jest jednym z najbardziej efektywnych ekonomicznie sposobów redukcji emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Dzięki działaniom termomodernizacyjnym, wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii oraz optymalizacji jej zużycia, poprzez chociażby systemy inteligentnego zarządzania energią i budynkami (EMS, BMS), można nie tylko chronić klimat, ale również ograniczyć znacznie wydatki na utrzymanie budynków. Zarówno w świecie jak i w Polsce ten aspekt jest powszechnie dostrzegany, co przekłada się na dynamiczny wzrost różnych inicjatyw związanych z wdrażaniem nowych, energooszczędnych i ekologicznych technologii w budownictwie. W tym kontekście ważnym elementem jest implementacja w Polsce unijnej dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD), której celem jest pełna dekarbonizacja europejskich zasobów budowlanych do 2050 roku. To olbrzymie wyzwanie dla naszego kraju, gdzie 70% budynków jednorodzinnych jest ogrzewanych przy użyciu węgla, a tylko 1% można uznać za energooszczędne. Jeśli chcemy osiągnąć ten cel i poprawić efektywność energetyczną budynków w Polsce to musimy zwiększyć tempo i jakość ich modernizacji. Jednym z istotnych kroków w tym kierunku jest wprowadzenie w życie od 1.01.2021 r. dla wszystkich nowobudowanych i remontowanych budynków zaostrzonych wymogów energetycznych. Warunki te dla budynków użyteczności publicznej obowiązują już od 1.01.2019 r.

Zgodnie z Komunikatem Komisji Europejskiej „Europejski Zielony Ład” Komisja będzie rygorystycznie egzekwować przepisy dotyczące charakterystyki energetycznej budynków. Ocenie zostaną poddane krajowe długoterminowe strategie renowacji budynków w państwach członkowskich. Rozpoczęte zostaną również prace nad wprowadzeniem możliwości włączenia emisji gazów cieplarnianych generowanych przez budynki do europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji. Ponadto przeprowadzony będzie przegląd prawodawstwa w sprawie wyrobów budowlanych oraz uruchomiony zostanie proces cyfryzacji w budownictwie. Celem podejmowanych działań jest projektowanie nowych i renowacja istniejących budynków zgodnie z zasadami gospodarki o obiegu zamkniętym, poszanowanie energii i zasobów, cyfryzacja procesu inwestycyjno-budowlanego jak również uodpornienie budynków na zmianę klimatu.

W europejską strategię wpisuje się w pełni Plan adaptacji miasta Krakowa do zmian klimatu do roku 2030 [1]. Zakłada on konieczność podejmowania działań technicznych polegających na realizacji inwestycji w obszarze infrastruktury i środowiska, w tym w zakresie termomodernizacji budynków i obiektów miejskich. Przy renowacji budynków będących własnością Gminy Miejskiej Kraków (GMK) szczególną uwagę zwraca się na głęboką termomodernizację budynków użyteczności publicznej.  Zaoszczędzone dzięki poprawie efektywności energetycznej tych budynków środki publiczne kierowane będą na wsparcie budżetu miasta w obszarze np.: edukacji, zdrowia publicznego, opieki społecznej itp.

GMK jest właścicielem ok. 650 budynków użyteczności publicznej o różnej funkcjonalności (szkoły, przedszkola, żłobki, obiekty sportowe, obiekty kultury, budynki pomocy społecznej, biurowce itp.). Ich stan techniczny, energochłonność, emisyjność, stopień adaptacji do zmian klimatu są w sposób permanentny monitorowane przez KEGW oraz inne jednostki miejskie w celu identyfikacji i hierarchizacji potrzeb remontowych i termomodernizacyjnych tych budynków.

Aktualnie KEGW prowadzi działania zmierzające do zautomatyzowania procesu pomiaru zużycia mediów (smart metering system), zdalnego przesyłu danych oraz ich akwizycji w tworzonym w Krakowie miejskim centrum zarządzania energią (MCZE). Projektowane MCZE będzie w przyszłości miejscem integracji informacji o zużyciu mediów w budynkach miejskich oraz centrum zarządzania miejskimi budynkami wyposażonymi w instalacje smart building, W przyszłości funkcjonalność MCZE będzie mogła być rozszerzana w kierunku zdalnego zarządzania techniczną infrastrukturą miejską (np. fontannami, instalacjami OZE, punktami ładowania pojazdów elektrycznych itp.). Zgromadzone w MCZE dane będą przetwarzane z wykorzystaniem najnowszych technologii data mining i wykorzystane w procesie decyzyjnym, m. in. związanym z optymalnym planowaniem inwestycji oraz monitorowaniem uzyskanych w wyniku tych inwestycji efektów energetycznych i ekologicznych.

Podstawowym wyzwaniem stojącym przed Krakowem w najbliższych latach będzie realizacja postulatu programu Unii Europejskiej „Zielony Ład”, związanego z dążeniem do neutralności klimatycznej miast. Prawdziwym wyzwaniem będzie znalezienie formuły prawno-finansowej pozwalającej na podejmowanie działań obszarowych w zakresie obniżenie energochłonności i emisyjności wszystkich budynków zlokalizowanych w mieście.

W celu przyspieszenia procesu renowacji miejskich budynków użyteczności publicznej w Krakowie oraz wdrożenia projakościowych i prośrodowiskowych praktyk inwestycyjnych  KEGW planuje wprowadzić w GMK jednolity standard prowadzenia procesu inwestycyjnego w odniesieniu do istniejących i nowobudowanych budynków użyteczności publicznej. Standard ten umownie nazwany „standardem klimatycznym” będzie ujmował w sposób kompleksowy, schematy postępowania i procedury prowadzenia procesu inwestycyjnego na etapie wstępnego przygotowania inwestycji, projektowania, wykonawstwa, odbioru i eksploatacji budynku. Będzie definiował m. in. standardy jakościowe dokumentacji projektowej, standardy energetyczne budynków, standardy klimatu wewnętrznego w budynkach czy wreszcie standardy związane z przystosowaniem budynków i ich otoczenia do zmian klimatu. Będzie wdrażał idę smart building oraz wpisywał się w strategię gospodarki zeroemisyjnej. Nadrzędnym celem wprowadzenia „standardu klimatycznego” w procesie inwestycyjnym jest budowanie nowych i remontowanie istniejących miejskich budynków użyteczności publicznej w taki sposób, aby były niemal zeroemisyjne, zdrowe dla użytkowników oraz odporne na zmiany klimatyczne.

Oprócz działań adaptacyjnych GMK podejmuje na coraz większą skalę działania mitygacyjne. Realizuje je na drodze transformacji energetycznej opartej o odnawialne źródła energii (OZE). Kraków, ze względu na swoje uwarunkowania geograficzne, orograficzne i meteorologiczne posiada ograniczony zakres możliwych do zastosowania rodzajów OZE. Największy (choć silnie zdeterminowany położeniem geograficznym Krakowa) potencjał drzemie w energii słonecznej. Dlatego GMK podejmuje działania mające na celu zwiększenia udziału energii pochodzącej ze słońca w bilansie energetycznym miasta. Służyć temu mają aktualne i przyszłe inwestycje wszystkich jednostek miejskich w instalacje fotowoltaiczne w miejscach do tego najbardziej odpowiednich tj. w pierwszej kolejności na dostępnych dla GMK dachach miejskich budynków użyteczności publicznej, budynkach i infrastrukturze należącej do spółek miejskich oraz w formie farm naziemnych na terenach zdegradowanych/poprzemysłowych. W roku 2021 KEGW zamierza wykonać ok. 8-9 instalacji fotowoltaicznych o mocy do 50 kWp umiejscowionych głównie na budynkach oświatowych. W następnych latach KEGW zamierza kilkukrotnie przyspieszyć ten proces. Temu służą wykonywane obecnie na dużą skalę przez KEGW badania stanu technicznego oraz nośności dachów budynków należących do GMK, jak również prowadzona analiza możliwości montażu lekkiej wersji paneli fotowoltaicznych na elementach infrastruktury miejskiej, m.in. takich jak: zadaszenia wejść do przejść podziemnych, zadaszenia wiat przystanków tramwajowych/ autobusowych, parkingów samochodowych, czy małej architektury parkowej (np. ławki, altany, wiaty dla rowerzystów, itp.).

Wszystkie podejmowane i planowane w przyszłości do podjęcia działania GMK skoncentrowane na wyposażaniu obiektów/terenów należących do GMK w instalacje fotowoltaiczne są niewystarczające dla zapewnienia w roku 2050 neutralności klimatycznej miasta. Stąd władze miasta we współpracy z KEGW w sposób ciągły poszukują rozwiązań włączających wszystkich mieszkańców i inne podmioty (firmy, spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe) do procesu transformacji energetycznej miasta. Rozważane są koncepcje współinicjowania wraz z tymi podmiotami działań o charakterze obszarowym zmierzających np. do tworzenia wspólnot/spółdzielni energetycznych, klastrów energii itp., które zdynamizowałyby rozpoczętą transformację energetyczną i nadały włączonym w ten proces mieszkańcom status producentów energii. Rozwiązania te wymagają jednak wprowadzenia przez państwo odpowiednich regulacji prawnych.

Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery można osiągnąć również poprzez wdrażanie w mieście nowoczesnych technologii.  KEGW współpracuje ze wszystkimi jednostkami miejskimi w zakresie realizacji zadań związanych z wdrażaniem rozwiązań miasta inteligentnego (smart city), w tym związanych z rozwojem infrastruktury teletechnicznej oraz rozwojem internetu rzeczy (Internet of Things, IoT). Jednym z najbardziej spektakularnych przykładów wykorzystania technologii IoT w Krakowie będzie przygotowywany przez KEGW projekt MCZE.

Podsumowanie

Katalog działań proklimatycznych podejmowanych lub planowanych do wdrożenia przez GMK jest bardzo obszerny. Kraków jest na początku długiej drogi. Wyznaczone cele są bardzo ambitne i kosztowne. Nie da się ich osiągnąć bez włączenia w cały proces mieszkańców, środowisk gospodarczych, naukowych oraz władz regionalnych i krajowych. Kluczową więc sprawą na dzień dzisiejszy wydaje się budowanie świadomości klimatycznej wśród wszystkich grup społecznych. Bez niej nie jest możliwe dokonanie zmian systemowych, bez których podejmowane działania będą miały jedynie charakter pilotażowy/demonstracyjny/edukacyjny, a nie obszarowy i powszechny.

Literatura

  1. Plan Adaptacji Miasta Krakowa do zmian klimatu do roku 2030: https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=114317&_ga=2.122808715.1287696842.1624874982-46789315.1624522821
  2. Klimat Krakowa: https://kegw.krakow.pl/klimat-krakowa/
  3. Piotrowicz K., 2007, Temperatura Powietrza, [w:] Klimat Krakowa w XX wieku, (red.) Matuszko D., Instytut  Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków
  4. Urząd Miasta Krakowa, 2010, Raport po powodzi z maja i czerwca 2010 r.
  5. DobraPogoda24.pl:  https://dobrapogoda24.pl/artykul/pogoda-ulewa-w-krakowie-5-sierpnia-2021-rekord-sumy-opadow-zalania-podtopienia
  6. Kraków.pl: https://www.krakow.pl/?dok_id=247288

Marek Bogacki.

Artykuł został opublikowany na łamach Biuletynu Małopolskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa – BUDOWLANI, zachęcamy do lektury.